قالیبافی:
دارها به دو نوع، دار عمودی و دار افقی دسته بندی می شوند كه در منطقه تركمن صحرا از زمانهای بسیار قدیم تا به امروز از دار افقی كه به صورت خوابیده روی زمین قرار می گیرد استفاده می شود. و به تركمنی به آن « قراما» گویند این دستگاه چهارچوبی است كه جنس آن از چوب بوده و از دو تیر سردار و زیر دار و تیرهای راست رو و چپ رو تشكیل شده كه به وسیله گوه ها به یكدیگر وصل می شود. و یا دارها فلزی می باشند كه در این صورت به وسیله پیچ و مهره به یكدیگر وصل می شوند و در هنگام بافت نیز با پیچاندن آنها می توان چله ها را شل یا سفت نمود. در هنگام برپا كردن دار باید دقت شود موقعی كه تیرها را به یكدیگر وصل می كنیم زوایای آنها قائمه باشد كه بعد از اتمام كار قالی كج و یا به اصطلاح سرودار نشود. با توجه به ابعاد فرشی كه در نظر داریم بافته شود داری متناسب با آن تهیه می كنیم، دار افقی فضای زیادی را اشغال می كند و چون بافنده مجبور است روی دار به صورت چمباتمه بنشیند دچار ناراحتی های كمر و چشم می شود ولی بر پا كردن و تهیه كردن دار افقی راحت تر از دار عمودی است. دار عمودی در كل مزایایی بیشتری نسبت به دار افقی دارد، از قبیل اینكه فضای كمتری را اشغال می كند در این حالت بافنده كمتر به ناراحتیهای كمر و چشم دچار می شود چون بافنده پشت دار روی نشیمنگاه به صورت صاف قرار گرفته و قدرت مانور بیشتری دارد به این خاطر امروزه در بیشتر مناطق ایران از دار عمودی استفاده می شود. ولی در منطقه تركمن صحرا هنوز نیز بر حسب عادت دیرینه از دار افقی بیشتر استفاده می كنند تا دار عمودی.
آموزش تابلو فرش وقالی بافی
صنایع دستي ايران
قالي يا قالين و فرش، نوعي گستردني بافته شده از اليافت پنبه، پشم و در بعضي موارد ابريشم است که معمولاً براي پوشش زمين به کار مي رود. از آنجا که قالي و فرش هميشه نقش هاي زيبا بر خود داشته اند، امروزه به جنبه تزئيني آن نيز توجه مي شود.
در زبان پهلوي واژه هاي گوناگوني براي اشاره به انواع گستردني ها به کار برده مي شد؛ براي قالي نفيس از بَت يا بوپ، براي نمد و فرش از نمت استفاده مي شد و براي فرش و بستر از ويستَرگ استفاده مي شد که از ويستردن(wistardan)گرفته شده و در فارسي امروز، گستردن گفته مي شود.
اما واژه ي قالي از نام شهري به نام قالين در ارمنستان (بخشي ازايران باستان) گرفته شده است. اين واژه با معني جديد از ترکي به فارسي راه يافته است.
معناي «بوب» در لغتنامه دهخدا چنين آمده است:
فرش و بساط خانه. . . فرشي که آن را انبوب نيز گويند. . . در ارمني، بوب و پهلوي، بوپ. در تاريخ طبري از ابوجعفر محمد بن جرير طبري (حدود۲۶۶-۳۱۰) و ترجمه و تأليف ابوعلي محمد بلعمي (۳۲۵) واژه «بساط»مترادف فرش آمده است و آنجا که از فرش«بهارستان» سخن مي رود که در حمله اعراب به ايران از کاخ تيسفون به دست آمده است در معجم البلدان از ياقوت حموي (اوايل سده هفتم هجري قمري) چنين مي آيد: «بسطامي يافتند از ديبا، شصت ارش اندر شصت ارش». در نُزهَة القُلوب حمدالله مستوفي(۷۵۰) از قول ابوعون صاحب کتاب الذيج چنين آمده است: «در قالي قلا فرشي بافته مي شود که آن را قالي نامند و قالي نسبت اختصاري است به شهر قالي قلا و قالي قلا شهري است در ارمنستان کبير. . . از عهد انوشيروان، هنوز ارمنستان به دست ايرانيان بود تا اسلام آمد.
«ارمينياغس» يکي از مردم ارمنستان زمام حکومت را در دست گرفت. پس از وي زني به حکومت رسيد به نام «قالي» و شهري ساخت و آن را «قالي قاله» ناميد که به معناي احساس است
پیشینه قالي
آموزش تابلو فرش وقالی بافی تاريخچه بافت قالي(فرش) تا آنجا که دانسته شده است به هزاره پنجم و ششم پيش از ميلاد در آسياي مرکزي برمي گردد. قالي ايراني پازيريک، قديمي ترين قالي يافته شده جهان است که در سيبري کشف شده و بافت ايران در دوران هخامنشيان است. قالي بافي در سده ۱۰ميلادي به وسيله مورها به اسپانيا شناسانده شد. جنگ هاي صليبي باعث شد تا قالي هاي ترکي به اروپا برود که در آنجا بيشتر ازديوار آويزان مي شد يا بر روي ميزها قرار مي گرفت. بنابراين، از آغاز آشنايي اروپاييان با قالي، آنها به آن به ديده يک اثر هنري و نه يک زيرانداز مي نگريستند. پس از گسترش تجارت در سده ۱۷، قالي هاي ايراني به شکل چشمگيري به اروپاي غربي شناسانده شد.
امروزه مراکز عمده توليد و بافت قالي، کشورهاي ايران، پاکستان، هند، ترکيه، شمال آفريقا، منطقه قفقاز، نپال، اسپانيا، ترکمنستان و تبت هستند.
قالي پازيريک
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
پازيريک قديمي ترين فرش دنياست که در سال ۱۳۲۸(۱۹۴۹) توسط سرگي رودنکو، باستان شناس روس در دره پازيريک در کنار اشياي باستاني ديگري در گور يخ زده يکي از فرمانروايان سکايي کشف شد.
دره پازيريک دره اي کوچک در شمال کوهستان آلتايي(در جنوب سيبري مرکزي و در ۷۹کيلومتري مرز مغولستان) است.
قالي پازيريک يک قالي پشمي با رنگهاي زنده است. اين فرش چهارگوش تقريباً مربع بوده و ابعاد آن ۱/۹۸در ۱/۸۹متر است. نقش هايي که در آن ديده مي شود شامل تصوير سوارکاران، آهوهاي در حال چرا کردن و جانوران افسانه اي با سر عقاب و بدن شير است و حاشيه اي گل دار دارد. سرگي رودنکو پس از بررسي ساختار فرش و نگاره هاي آن متوجه شباهت زياد نقشمايه هاي اين فرش با نقش برجسته هاي تخت جمشيد شد. (اوپي، ص ۲۶، ۲۸) و بيشتر پژوهشگران اين قالي را از دست بافت هاي پارت ها يا مادها مي دانند. اما همچنان درباره تاريخچه حقيقي اين فرش نظريه هاي متفاوتي ارائه شده است که بي تأثير از جريان هاي سياسي به ويژه ايران ستيز نبوده است.
نتايج آزمايش راديواکتيو قدمت گورهاي دره پازيريک را تا قرنهاي پنجم و چهارم پيش از ميلاد نشان داده است.
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
قالی ايراني
قديمي ترين نمونه قالي ايراني که يافت شده قاليچه اي است با نقوش اصيل هخامنشي که در گور يخ زده يکي از فرمانروايان سکايي در دره پازيک در ۸۰ کيلومتري مغولستان بيروني پيدا شده و قالي پازيريک ناميده مي شود. پژوهشگران اين قالي را از دست بافت هاي پارت ها يا مادها مي دانند.
قالي ايراني از ديرباز معروف و مورد استفاده بوده است. گزنفون تاريخ نگار يوناني در کتاب سيرت کوروش مي نويسد: «ايرانيان براي اينکه بسترشان نرم باشد قاليچه زير بستر خود مي گسترند. »
سالنامه چيني سوئي سو در دوره ساساني از فرش پشمي ايران به عنوان کالاي وارداتي به چين نام مي برند.
فرش معروف بهارستان در کاخ تيسفون نيز به خاط شکوهش بازتاب گسترده اي در ادبيات اسلامي داشته است.
هم اکنون ۴۰درصد صادرات قالي ايراني از طريق استان آذربايجان شرقي صورت مي گيرد.
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
شرکت فرش ايران، طرح هاي فرش ايراني را به چند گروه اصلي بخش کرده است:
. طرح هاي آثار باستاني و سازه هاي اسلامي.
. شاه عباسي.
. اسليمي.
طراحي فرش
طراحي فرش حرفه اي است که در آن طراح فرش نقشه بافت را با توجه به نقشي که قرار است بر روي فرش توليد شده باشد مي سازد. اين طرح مي تواند بر روي کاغذ يا ابزار ديگر باشد.
نمونه هايي از طراحي سنتي ايران
طرحهاي ايلي
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
اين طرحها از قدمي ترين و اصيلترين طرح ها در فرشبافي ايران بوده است و مخلوق ذهن قاليبافان بومي است. طبيعت و محيط زندگي آنها به ساده ترين شکل در طرح اين فرشها منعکس شده است. از نقشه هاي منظم و مدرون پيروي نمي شود و داراي زيبايي دلپسندي است.
آموزش تابلو فرش وقالیبافی طراحان فرش اين طرح را از منطقه اي به منطقه ديگر منتقل کرده اند چنانکه از غربي ترين نقطه ايران به شرقي ترين منطقه راه يافته است.
گروه هاي فرعي اين طرحها اغلب منسوب به نقاطي است که طرح ابتدا در آنجا رواج پيدا کرده است يا به نام اشخاصي است که داراي نفوذ محلي بوده اند يا سفارش بافت آن را داده اند. نامهاي معروف و قديمي اين گروه عبارتند از هيبت لو (مربوط به فارس و آباده)، قشقايي بته، افشاري، خاتوني، اردبيل، مزلقان، خمسه، ساوه، تفرش، هريس، مهربان، گوراوان، زنجان و مشکين شهر، بختياري، کردي، يلمه، گبه (خودرنگ)، سيستان، فردوس، سالارخاني، يعقوب خاني، سنگ چوبي، علي ميرزائي، جان بيگي، جانمازي، جوين، موسي آباد، بلوچستان، ويس، قرجه، سنه و دسته گل.
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
هندسي:
آموزش تابلو فرش وقالیبافی در اين طرح از انواع اشکال هندسي استفاده مي شود، معمولاً خطوط زاويه دارند و به طور دوراني و قوسي شکل حرکت نمي کنند.
گروه هاي فرعي مهم اين طرح عبارتند از: هندسي بندي قايي، هندسي ترنج دار، هندسي محرمات، هندسي لچک ترنج (شاخه شکسته)، هندسي کف ساده، هندسي خطائي، هندسي ستاره (موزاييک)، هندسي خاتم شيرازي و هندسي جوشقاني.
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
محرمات:
طرح محرمات به طرح هايي در فرش اطلاق مي گردد که قطعاتي از يک نقشه در طول فرش تکرار مي شود و عرض فرش در متن به چند رديف تقسيم مي گردد و هر رديف آن از رنگ و طرح مشخص از ابتدا تا انتهاي فرش ادامه پيدا مي کند و به طور راه راه ترسيم مي شود. اين طرح در بعضي از نقاط ايران به نام قلمداني مشهور است.
گرو ه هاي فرعي طرح محرمات عبارتند از: قلمداني سراسري، گل ريز با زمينه يک رنگ و بته با زمينه الوان.
آموزش تابلو فرش وقالیبافی
ماهي درهم:
اين طرح در رديف طرحهاي بومي و ايلي است. بافت آن مانند ساير طرحهاي هندسي ذهني است و از روي نقشه به وجود نيامده است. خوشبختانه زيبايي اين طرح، طراحان فرش را بر آن داشته است که آن را به صورت يک طرح منظم و مدون و با حفظ ويژگي هاي قديمي آن، پياده نمايند.
اين طرح در بيرجند (يکي از شهرهاي استان خراسان) بافته مي شده و به تدريج به ساير مناطق فرشبافي ايران راه يافت. چنانکه امروز از شرق تا غرب و همچنين در نواحي مرکزي ايران يعني از استان خ