كوزه گري در آستانه
وقتي داخل كارگاههاي كوزه گري آستانه مي شويم گويي به مكاني مملو از تقدس و حرمت قدم گذاشته ايم. از تماشاي كوزه ها كه با تن و بدني نمناك همچون موجوداتي تازه تولد يافته، كنار هم صف كشيده اند، اشعار خيام و اسطوره آفرينش آدم در ذهنمان نقش مي بندد. كوزه نقش هاي متفاوتي در شؤون مادي و معنوي زندگي مردم آستانه ايفا مي كند.
سابقه سفالگري در آستانه:
زمان پيدائي فن سفالگري، بخصوص كوزه گري را، استادان اين فن به دوراني كه نوح پيغمبر مي زيسته نسبت مي دهند. مي گويند: پس از آنكه طوفان پايان يافت و كشتي نوح آرام گرفت به امر خداوند يك دستگاه چرخ كوزه گري و كمي گل مهيا شد و به نوح وحي گرديد كوزه اي بسازد. نوح كه كوزه گري نمي دانست مدتها به تفكر پرداخت و سر انجام اشكش از سر نوميدي باريدن گرفت. اشك نوح روي گل ريخت و آنرا ليز كرد. نوح دريافت كه آب شور ساختن كوزه را آسان ميكند. آنگاه آب شوري فراهم كرد و به ساختن كوزه پرداخت.
ماده اوليه و فن كوزه گري:
گل كوزه گري از رسوبات رودخانه هايي بدست مي آيد كه حداقل سي چهل سال از عمرشان گذشته است. در صد شن اين خاك كه رس ناميده مي شود، بايد به اندازه معيني باشد زيرا اگر چه شن زياد بر استحكام كوزه مي افزايد ولي ساختنش را بي اندازه دشوار ميكند، به همين دليل خاك چند منطقه مختلف را كه از نظر ميزان شن با هم متفاوت است مخلوط مي كنند. خاك را در محوطه خارج از كارگاه انبار مي كنند و به مرور قسمتهائي از آن را براي تهيه گل به داخل كارگاه حمل مي كنند. شش هفت ساعت پس از ساختن گل، آن را با آب نمك مخلوط مي كنند. نمك موجود در گل موجب سفيدي رنگ كوزه و خوش طعمي آب مي شود.
فني ترين نكات كوزه گري در پشت همين چرخهاي چوبي صورت مي گيرد.
پس از دو سه ساعت لگد مالي، روي گل را با قطعات نايلن مي پوشانند. فرداي آن روز ‹‹ پيش كار›› تكه هاي كوچكي از گل را بر مي دارد و پس از لگد مالي مجدد، روي سكو ، كنار ‹‹ اوستا كار›› كه سازنده كوزه است مي گذارد و با دست، خوب مالش يا به قول خودشان ‹‹ ورز››(varz) مي دهد و آنها را ‹‹ چونه›› (chone) مي كند. در اين هنگام ‹‹ اوستا كار›› وارد عمل ميشود. ‹‹ اوستا كار›› پشت چرخ كوزه گري مي نشيند و با پا، چرخي را كه زير پايش قرار گرفته مي چرخاند.
اين چرخ با محور چوبي خود، صفحه مدور كوچكي را كه روي سكو، مقابل ‹‹ اوستا كار›› است و قالب چرخ ناميده مي شود به حركت مي آورد (طرح شماره –۱) ‹‹ اوستا كار›› چانه را (تكه گلي را كه ‹‹ پيش كار›› آماده كرده، روي سكو كنار وي گذاشته) بر مي دارد و روي قالب چرخ مي گذارد. همچنانكه گردش قالب چرخ، گل را به چرخش مي آورد، ‹‹ اوستا كار›› با فشار ماهرانه انگشتان دست و با حركات مخصوصي كه به سر و گردن و نيم تنه اش مي دهد، به گل شكل مي بخشد. براي سهولت كار مرتبا” پنجه هايش را با آب نمك خيس مي كند با به گل نچشبد. ابتدا از گل استوانه اي مي سازد، سپس دهانه اش را تنگ مي كند و شكل كوزه به آن مي دهد.
این هم یک ویدیو از کوزه گری در یکی از کشور های خارجی